Çay, çaygiller familyasından olan değişik çeşitleriyle bilinen bir bitkidir. Bu bitki tropikal ve astropikal iklime sahip çoğu yerde yetiştirilmektedir. Dünyanın birçok yerinde tüketilen ve üretilen içecek olan çay, bitkinin yapraklarının toplandıktan sonra çeşitli işlemler sonucu mayalanmadan kavrulması, soldurulması, kıvrılması ve kurutulması sonucu elde edilen ürünün demlenmesiyle hazırlanmaktadır. İçtikçe içme isteği yaratan, tadına doyum olmayan çayın bu özelliği ise içeriğindeki kafein ve tein adlı maddelerden gelmektedir.
Ülkemizde tiryakisi çok olan çayın üretimi Doğu Karadeniz bölgesinde, Rize ve çevresinde bolca yapılmaktadır. Hafif kokulu, hafif sarı, beyaz ya da pembemsi çiçeklere sahip, kısa saplı bu bitkinin tohumlarını taşıyan meyvesi de odunsu yapılı ve kapsül biçimlidir. Özellikle ince belli bardaklarda içimine doyum olmayan çayın demlenmesi ülkemizde çaydanlığın altının içme suyuyla doldurulup kaynatılmasıyla başlar. Ardından çaydanlığın üzerine 8 – 10 tatlı kaşığı çay eklenir. Kaynayan ve kaynadıktan sonra yaklaşık 2 dakika bekletilen su çaydanlığın üstüne 1 parmak kalacak şekilde eklenir. Daha sonra çaydanlığın altı tekrar içme suyuyla doldurulur. Orta ateşte su kaynayana dek çay ocakta tutulur. Kaynadıktan sonra kısık ateşe alınır ve demlemesi için beklenir. Çayın demlendiği yüzeyinde gezen çay yaprakları görülmediğinde anlaşılmış olur. Yüzeyde gezen çay yaprakları görülmediğinde çay servis edilebilir.
ÇAYIN FAYDALARI
Çay; sakinleştirici ve dinlendirici özelliğe sahip olması, sohbetlerin vazgeçilmezi olması, tatlıların yanına en yakışan olması dışında birçok faydaya da sahiptir. Bunlardan bazıları damar kireçlenmesini önlemek, hazmı kolaylaştırmak, kan dolaşımını düzenlemek ve damar sertliği, guatr, kolera – bağırsak hastalıkları gibi durumlarda koruyucu tedavi göstermesidir. Ancak bunların yanında fazla tüketimi de çarpıntı, baş ağrısı, uykusuzluk gibi sorunları oluşturabilmektedir.
FARKLI KÜLTÜRLERDE ÇAY
Dünyanın birçok yerine seveni bol olan çayın çeşidi de boldur. Yapımı, demleme teknikleri de bulunduğu kültüre özgüdür. Çay üretiminin yaygın ve çok eski zamanlara dayandığı ülkeler arasında Çin, Hindistan, Rusya, İngiltere ve Türkiye yer almaktadır.
Çay kültürü ile ilgili çok eski yazıtları bulunan Çin’de misafirlere en çok ikram edilen içecek çaydır. Yeşil çay, kırmızı çay, çiçek çayı, beyaz çay, sarı çay, Wulong çayı gibi farklı türde birçok çayı bulunan Çin’de çay yalnız başına demlenip tüketilmektedir. Sebebi ise insan ruhuna verdiği dinlendirici etkisinin daha net anlaşılabilmesidir. Klasik bir çay yapımında ise demlik içerisine bir tutam çay yaprağı atılır. Üzerine kaynar su eklenip 1 dakika kadar bekletilir. Çin’de çay genelde şekersiz tüketilse de şeker eklenileceği nokta bu noktadır. Şeker ilave edildikten sonra birkaç dakika daha bekletilip çay servis edilir.
Çay ikramının süt, şeker ve masala adı verilen bir çeşni ile yapıldığı Hindistan’da çay ısınmak ve enerji toplamak amacıyla sıklıkla tüketilmektedir. Çay yapımında kakule, zencefil, tarçın ve süt kullanmayı seven Hintliler baharatlara düşkünlüğünü çayda da göstermişlerdir. Demleme için kakuleler havana konulup ezilir. İçerisine zencefil de ilave edilip iyice ezilir. Ezilen kakule ve zencefil karışımı ateşte ısıtılır ve içine süt ile tarçın ilave edilir. Bu esnada siyah çay demlenir. Demlenen siyah çaydan 1 çay bardağı dem ayırılıp pişmiş olan sütlü karışıma eklenir ve karıştırıldıktan sonra tekrar kaynatılır. Son olarak süzgeçten geçirilen çay isteğe göre şeker ilave edilip servis edilir.
Bir diğer çayı sütle seven kültür ise İngiltere’dir. Dünyaca ünlü “5 çayı” ile bilinen İngiltere, çay yanında tüketilen küçük ikramları yaygın hale getirmiştir. Günümüzde daha çok eski kuşağın vazgeçilmezi olan bu ritüel özellikle arkadaş toplantılarında sıklıkla gerçekleştirilmektedir. Sevilen sütlü çayları ise kaynamış suyun siyah çay yaprakları üzerine ilave edilip 5 dakika kadar daha demlenmesi ve üzerine ayrıca süt ilave edilmesi ise yapılır.
1800’lü yılların başlarından bu yana çay sevdası olan bir toplum da Ruslardır. Soğuk iklimi ile bilinen ülkede çay hem sıcaklık hem de zindelik vermesi nedeniyle gittikçe yaygınlaşmıştır ve her öğün çay içilmesi bir gelenek halini almıştır.
Birçok toplumun aksine çay hazırlama işinin erkeğe ait olduğu Fas’ta ise çay; misafirperverliğin bir göstergesidir. Fas tarzı olan naneli çay bütün Arap dünyasına yayılmış, bu kültür Kuzey Afrika ve Güney İspanya’ya da yerleşmiştir. Fas’ta genelde çeşitli aroma ve baharatlarla tatlandırılan yeşil çay tüketilmekte ve sadece yemekler yanında değil gün boyunca çay içilmektedir.
Çay tüketimi arasında en ilginç alışkanlıklardan birine sahip olan toplum Moğollardır. Rivayetlere göre savaşçı ruha sahip olan bu ırk çaya bir miktar yağ, bir tutam tuz, biraz darı ya da un eklemektedirler. Aynı zamanda kurutulmuş kuzu etini çaya ilave ederek soğuk iklim ve göçebe hayatlarına enerji vermelerini sağlayan geniş bir kitle de bulunmaktadır.
Şiirlere konu olan, adına güzel sözler yazılan, yorgunluğu atmanın en sıcak hali olan şüphesiz çoğu toplum için ayrı yere sahiptir. Sevdiklerinizle yapacağınız birbirinden hoş sohbetli çay saatleriniz olmasını dileriz…
