2005 ilkbaharında, garip mobilya isimleriyle hayatımıza giren bir mobilya mağazası sayesinde tanıdık onu ilk kez. Hatta çoğu kez mobilya almaktan çok, sadece öğle yemeği yemek için gidecek kadar da sevdik, benimsedik, bağrımıza bastık.
“İsveç köftesi” ya da orijinal ismiyle “köttbullar”, İsveç mutfağının geleneksel bir yemeğidir ve ulusal kültürünün de oldukça önemli bir parçasıdır. Zaman zaman İtalyan köftesi ile karıştırılsa da iki köfte arasındaki temel fark sosundaki malzemelerdir.
İsveç köftesinin yapılış şekillerine ve tarifine daha sonra değineceğiz ama önce biraz öyküsünden bahsetmek istiyoruz. Kötbullar’ın ismine ilk kez 1754’te bir Norveç yemek kitabında rastlanmış ama sonradan çıkan haberler bize gösterdi ki, çok uzak diyarlara ait bir köfteyi bu kadar sevip bağrımıza basmamız tesadüf değilmiş.
İsveç devletinin sosyal medya hesabından yaptığı bir duyuruya istinaden, bu yemek aslında bize uzak değil, aksine, tam da bizden bir yemekmiş. Uppsala Üniversitesinden bir araştırmacının söylediğine göre; 18. Yüzyılda İsveç Kralı 12. Karl, Rusya’ya karşı mağlup olduğu bir savaşın ardından Osmanlı İmparatorluğu’na sığınmış ve beş yıl kadar burada yaşamış. Ülkesine dönerken de eli boş dönmemiş, yanında bizden bazı tarifler de götürmüş. Tahmin edebileceğiniz gibi kahve, lahana dolması ve son olarak da “İsveç” köftesi. Orta Doğu mutfağının temelini oluşturan köfte ve kebapları düşünürsek bu bilgi kimse için sürpriz değil.
İsveç köftesi diğer köftelerden sosuyla ve sosunun içinde kullanılan malzemelerle ayrılır. İsveç’te geleneksel olarak preslenmiş salatalık ve patates püresiyle servis edilirken, üzerine İsveç kirazı sosu yapılır. Ancak geleneksel bir yemek olmasına karşın, İsveç köftesinin onlarca farklı tarifi var. Elbette temel olarak aşağı yukarı aynı malzemelerden oluşuyor ancak denge ve oranların kişiden kişiye değiştiğini görüyoruz. Kimi kremasını daha yoğun tercih eder, kimi beyaz şarap sirkesini yakıştırır, kimi frenk üzümü jölesi ekler. Her ne şekilde yapılırsa yapılsın, kremalı soslu bu misket köfteler girdiği bütün mutfakları ve mideleri fethetmişe benziyor.
İsveç köftesinin temel malzemelerine baktığımızda elbette kıyma, soğan, ekmek kırıntısı, yumurta sarısı, yenibahar ve Hindistan cevizinden oluştuğunu görüyoruz. Sosunda ise un, tereyağı, et suyu ve ekşi krema kullanılır. Bu oranlar damak tadına göre değişse de, temel olarak ünlü köftenin vazgeçilmez malzemeleri bunlardır.
Üç İsveç köftesi tarifi; biri bizden ikisi İsveç mutfağından.
Kötbullar Tarifi
Gerekli Malzemeler:
- 4 yemek kaşığı beyaz ekmek kırıntısı
- 4 yemek kaşığı süt ya da su
- 225 gram dana eti veya sığır eti kıyması
- 2 yemek kaşığı rendelenmiş soğan
- 1 yumurta
- 2 yemek kaşığı tereyağı
- Tuz
- Yenibahar
- Taze çekilmiş beyaz biber
Krema sosu
- 1,5 bardak sıcak su
- 2 yemek kaşığı un
- Et bulyon
- 7 yemek kaşığı süt ya da su
- 1 çay kaşığı soya sosu
- 2-3 yemek kaşığı krema
Yapılışı:
Ekmek kırıntıları büyükçe bir kaseye konarak üzerine 4 yemek kaşığı süt veya su eklenir ve ekmeklerin sıvıyı emmesi için yaklaşık beş dakika kadar beklenir. Daha sonra içine kıyma, rendelenmiş soğan, yumurta, yenibahar ve diğer baharatlar eklenir. Elle ya da bir tahta kaşık yardımıyla karıştırılır. Bu aşamada fazla karıştırmamaya özen gösterilir.
Kıymalı karışımdan bir çorba kaşığı kadar alınarak avuç içinde yuvarlanır. Ellerinize yapışmaması için önceden soğuk suyla durulamanız işe yarayabilir. Tüm karışımdan yuvarlak halde misket köfteler elde edildikten sonra kızartma tavasına bir çorba kaşığı tereyağ konur ve orta ateşte kızdırılır. Köfteler kızartılmaya başlanır ve her tarafı kızardığında ocağın altı kısılarak, köfteleri yakmadan 10 dakika daha pişirilir.
Köfteler tavadan dışarı alındıktan sonra tavanın içine ılık su eklenir ve bir iki dakika kaynatılır. Bu esnada isteğe bağlı olarak et bulyon eklenebilir. Sosu hazırlamak için unla süt eriyene kadar çırpılıp tavaya alınır ve 5 dakika kadar pişirilir. İçine soya sosu ve krema eklenir ve tahta kaşıkla karıştırılarak birkaç dakika daha pişirilir. Kremanın köpük köpük bir kıvam alması isteniyorsa tahta kaşık yerine bir çırpma teli kullanılabilir. Daha da bol köpük için ise blender’dan yardım alabilirsiniz.
Glutensiz ve Sütsüz Paleo İsveç Köftesi & Patates Püresi
Gerekli Malzemeler
- Yağsız dana kıyma
- 1 küçük soğan
- 1 yemek kaşığı ghee (Orta Doğu ve Güneydoğu Asya’da yaygın olarak kullanılan bir tereyağı türü)
- ¼ su bardağı badem unu
- 1 yumurta
- 3 çorba kaşığı Hindistan cevizi sütü
- 1 çay kaşığı sarımsak tozu
- 1 çorba kaşığı kıyılmış maydanoz
- ¼ çay kaşığı yenibahar
- ¼ çay kaşığı Hindistan cevizi
- Yarım çay kaşığı deniz tuzu
- 1/8 çay kaşığı karabiber
Sosu için:
- 3 yemek kaşığı ghee
- 1 çorba kaşığı tapyoka unu
- 2 su bardağı et suyu
- Yarım su bardağı Hindistan cevizi sütü
- 1 çay kaşığı baharatlı hardal
- Karabiber, tuz
Patates püresi için:
- 2 büyük boy patates
- Yarım su bardağı Hindistan cevizi sütü
- ¼ su bardaği ghee
- ¾ çay kaşığı deniz tuzu
Yapılışı:
Patates püresinin yapımı için tencereye 3 litre su konarak dört büyük parçaya bölünmüş patatesler iyice yumuşayana kadar haşlanır. Patatesleri tencereden aldıktan sonra ocağın altını kısın ve ghee ile hindistancevizi sütünü bir ezici yardımıyla pürüzsüz bir kıvama gelene kadar ezin. Ocağın altını kapatıp tuzunu ekleyin. Patateslerin sadece pürüzsüz değil aynı zamanda yoğun kremamsı bir kıvamda olması isteniyorsa bir blender kullanılabilir.
Patates püresini hazırladıktan sonra, büyük ve yapışmaz bir tavada 1 çorba kaşığı ghee ısıtılır ve rendelenmiş soğanlar saydam bir hal alana kadar orta ateşte pişirilir ve tava ocaktan alınır. Geniş bir kasenin içine önce pişmiş soğanlar, ardından tüm köfte harcı malzemeleri eklenir ve elle yoğrularak karıştırılır. Etin sertleşmemesi için karıştırma işleminin fazla uzatılmaması gerek. Daha sonra köfte harcından iri misketler halinde parçalar koparılır ve el ile şekil verilir. Köfteler hazırlandıktan sonra, daha önce soğanın pişirildiği tavaya 3 yemek kaşığı ghee konur ve köfteler orta ateşte her tarafı kızarana kadar pişirilir.
Sos için ayrı bir tavaya yine 3 yemek kaşığı ghee eklenir, tapyoka unu ilave edilerek köpürene kadar çırpılır. Daha sonra diğer bütün sos malzemeleri tavayla buluşturulur ve güçlü bir kaynama noktası elde etmek için ısı yükseltilir. Köfteler sosun içine alınır ve 3-5 dakika sosun içinde kaynamaya bırakılır. Yanında patates püresi ile sıcak olarak servis edilir.
Bu da bizim mutfaktan: İsveç Köftesi
Gerekli Malzemeler:
- 600 gram az yağlı dana kıyma
- 1 yumurta
- 1 orta boy soğan
- 1 diş sarımsak
- 2 dilim bayat ekmek içi
- Yarım su bardağı süt
- Yarım çay kaşığı tuz
- Yarım çay kaşığı karabiber
- Yarım çay kaşığı kimyon
- Yarım çay kaşığı yenibahar
- 4 yemek kaşığı zeytinyağı
Sosu için:
- 1 yemek kaşığı tereyağı
- 1 yemek kaşığı un
- 1 yemek kaşığı mısır nişastası
- 300 ml et suyu ya da et bulyon
- 2 yemek kaşığı krema
- Tuz
- Taze çekilmiş tane karabiber
Yapılışı:
Bayat ekmekleri ufalanarak sütle ıslatılır ve sütü çekip yumuşaması için bir süre beklenir. Bu esnada kuru soğan ve sarımsak rendelenir. Kıyma derin bir yoğurma kabına alınarak üzerine yumurta, rendelenmiş soğan ve sarımsak, bayat ekmek içleri, kimyon ve yenibahar eklenir. Malzemelerin birbirine karışması için yoğrulur ve daha sonra köfte harcından misket büyüklüğünde parçalar koparılarak elle şekil verilir. Hazırlanan köfteler kırk dakika kadar buzdolabında dinlendirildikten sonra geniş bir tavada kızdırılan zeytinyağında orta ateşte kızartılır.
Sos yapımı için tereyağı sos tavasında kızdırılır, un eklenerek iki dakika kadar kavrulur. İçine azar azar sıcak et suyu ilave edildikten sonra mısır nişastası da eklenir ve bir çırpıcıyla karıştırılır. Tuz, karabiber ve krema da eklendikten sonra iki üç dakika pişirilir. Kızarmış köfteler de sosa eklendikten sonra birkaç dakika daha pişirilir ve ocaktan alınır.
