Sahlepgiller familyasından olan bu bitki; tel köklü otsu bir bitkidir. Kökünde 2 tane yumru vardır. Gövdesi diktir ve silindire benzer. Çiçekleri genelde başak şeklindedir. Kullanılan yeriyse köklerindeki yumrularıdır. Ormanlarda ve nemli çayırlarda yetişir. Kırmızı veya mor çiçeklidir. Gıda olarak kullanılmanın yanı sıra ev ilaçlarında da kullanılır. Acaba nedir bu bitki? Orchis maculata! Ya da bilinen adıyla Sahlep bitkisi veya orkide olarak anılır. Yabani orkidenin de çok fazla türü olduğu için genel olarak Sahlep adı verilmiştir botanik cemiyetince. Sahlep bitkisinin köklerinin kullanılmasıyla da içecek olan salep hazırlanır. Yani salep içeceğin adı, sahlep içeceğin yapıldığı bitkinin adıdır.
Kış mevsiminde içilen salepten, yazın bayılarak yenilen dondurmaya kadar çoğu şeyin yapımında sahlep bitkisi kullanılır. Özellikle içerdiği glikomannan maddesi nedeniyle yapışkan ve kıvamlı gördüğünüz pek çok şeyin yapımında kullanılır. (Glikomannan bazı bitkilerin hücre duvarının bileşiminde bulunan ve suda şişerek jelleşen bir polisakarittir. Bu jelleşme özelliği nedeniyle besinlerde kıvam verici, emülsiyon yapıcı olarak kullanılır.) Enerji veren, göğsü yumuşatan, zihin açan, kabızlık ve ishali engelleyen ve daha birçok konuda vücuda destek sağlayan Sahlep, saklı hazine olarak da bilinir. Türkiye’de her bölgede sahlep yetişebilir. Ancak Ege’nin kıyı kesimleri ile güneyde Antalya çevresi, Batı Karadeniz ile İç Anadolu’da Yozgat civarı ve Doğu Anadolu’da Van civarı başta olmak üzere birçok şehirde daha fazla miktarlarda yetişmektedir. İçecek olarak Kastamonu’nun Taşköprü ilçesi, dondurma olaraksa Kahramanmaraş Sahlep bitkisinin kullanımında öne çıkmaktadır.
Bu bitkinin para eden kısmı kökleridir. Toprak altında iki yumrusu bulunur. Bunlardan biri ana yumrudur ve o senenin gövdesini verir. Diğeriyse gençtir ve gelecek yılın yumrusunu verir. Bitki çiçekteyken, toprak altındaki yumruları toplanır. Toplanan yumrular suyla yıkanarak temizlenir, ipe dizilir ve su veya sütle kaynatılır, sonra açık havada kurutulur. Kurutulan yumrular dövülerek toz edilir. Elde edilen bu toz kullanılacak hâle gelmiş olan salebi verir.
Salep besin değerleri:
- 111 kalori
- 3,33 gram yağ
- 16,5 gram karbonhidrat
- 3,87 gram protein
- 0,2 gram lif
- 7 mg kolesterol
- 178 mg sodyum
- 565 mg potasyum
- 418 mg kalsiyum
Salep yapımı:
- 1 çorba kaşığı saf toz salep
- 1 litre süt
- 2 tatlı kaşığı toz şeker
- Tarçın (isteğe göre üzerine eklenebilir)
Yapılışı:
Tencereye toz salep ile toz şekeri koyun. Üzerine sütü ekleyin. İyice karışana dek yavaşça çırpın. Ocağın düşük ısısını açın ve karıştırdığınız karışımı ısıtmaya başlayın, bir yandan karıştırmaya devam edin. Karışımın kıvamı koyulaşana dek yaklaşık 10 dakika boyunca karıştırın. Salebi fincanlara koyun ve üzerine arzu ederseniz toz tarçın serpin.
Salebin Faydaları
- Öksürük ve bronşit tedavisinde kullanılır.
- Kabızlığı önler.
- Cinsel gücü artırır.
- Hazmı kolaylaştırır.
- Zihni güçlendirir.
- Kadınların adet dönemini düzenler.
- Bağırsaktaki kurtların düşürülmesine yardımcı olur.
- Vücut sıcaklığını artırır.
