Akdeniz Bölgesi’nde yetişen ve Latince ismi “Salviaofficinalis” olan adaçayı, halk arasında “dişotu” olarak da bilinen ıtırlı bir bitkidir. Kış günlerinin kurtarıcısı olarak mutfaklarımızdan eksik etmediğimiz bu şifalı bitkinin kökeni antik uygarlıklara kadar dayanmaktadır. İlk zamanlarda et gibi dayanıksız gıdaların ömrünü uzatmak için kullanılan adaçayının şifaları keşfedildikçe önemi de kullanım alanları da artmıştır. Arap Yarımadası’nda ölümsüzlüğün sırrının adaçayından geçtiğine inanılırdı. 13. Asırdaki kaynaklardan bazılarında şu dizeye rastlanmış olması da bu yüzden tesadüf değil:
“Eğer dikmişsen adaçayını bahçeye, ne gerek var ölmeye.”
Biz onu gribe karşı bir koruma kalkanı olarak kullanmaya alışık olsak da, adaçayının faydaları bununla sınırlı değil. Uluslararası Şifalı Bitkiler Derneği tarafından 2001 yılında “yılın bitkisi” seçilen adaçayı başka ne işe yarıyor derseniz, cevabı aşağıda.
- Faranjit gibi boğaz hastalıklarına karşı etkilidir.
- Gargara yapılması durumunda diş eti iltihaplarını giderir, dişleri güçlendirir ve beyazlatır.
- Öksürüğün ve nezlenin bir numaralı düşmanıdır.
- Gaz söktürücü etkisiyle hazmı kolaylaştırır.
- Uykuları düzenler, depresyon ve yorgunlukla savaşır, unutkanlıkla mücadelede iyi bir yardımcıdır.
- Kanı temizler, vücutta detoks etkisi yapar.
- Kan şekerini düşürür.
- Böbrek taşlarının düşürülmesine yardımcıdır.
- İltihaplı yaralarda ve böcek sokmalarında ağrı kesici etkisi vardır.
- Saç derisindeki yağlanma ve kepek problemlerine karşı güçlü bir kozmetiktir.
Böylesine şifalı bir bitkiyi sadece arada sırada çay olarak tüketmenin ona haksızlık olduğunu düşünerek, mutfağınızda belki de daha önce hiç aklınıza gelmeyen alanlarda kullanabileceğiniz 5 farklı tarif derledik.
1- Adaçaylı Limonlu Makarna Sosu
Gerekli Malzemeler:
- 1 yemek kaşığı zeytinyağı
- 4 yemek kaşığı tereyağı
- 1 yemek kaşığı adaçayı
- 2 diş sarımsak
- 1 limon kabuğu rendesi
- 2 yemek kaşığı parmesan peyniri
- Tuz, Karabiber
Yapılışı:
Zeytinyağı ve tereyağı birlikte eritilir. Ezilmiş sarımsaklar ve adaçayı eklenerek bir süre kavrulur. Limon kabuğu rendesi, tuz ve karabiber eklenip biraz karıştırdıktan sonra ocaktan alınır. İçine göz kararı, makarnanın haşlama suyundan eklenir ve karıştırılır. Makarnaya dökülen sosun üzerine parmesan rendesi eklenerek servis yapılır.
2- Gnocchi
Anavatanı İtalya olan gnocchi (nyokki diye okunuyor) için kıymasız mantı denebilir sanıyoruz ki. Bol bol haşlanmış patatesle yapıldığı için hamur işlerine ve patatese bayılanlar için adeta bir hazine olan gnocchi’nin çok fazla yapılış şekli var ancak günün konseptine uygun olması için bir de adaçaylı deneyin istedik.
Gerekli Malzemeler:
- 100 gram tereyağı
- 2 su bardağı un
- 2 orta boy patates
- 1 yumurta
- 2 diş sarımsak
- 4 ceviz
- 5 yaprak adaçayı
- Tuz, karabiber
Yapılışı:
Patatesler kabuklarıyla birlikte derin bir tencerede haşlandıktan sonra, kabukları soyularak püre haline gelene dek ezilir. Daha sonra içine yumurta, un ve tuz eklenerek yoğurulur. Elde edilen hamurun kıvam alması için bir süre dinlenmeye bırakılır.
Dinlenen hamurdan parmak kalınlığında rulolar oluşturulur ve akabinde küp küp kesilir. Bir çatal yardımıyla üstlerine bastırılarak yuvarlak bir şekil almaları sağlanır. Derin bir tencerede su kaynatılır ve şekil verilen hamur parçaları bir güzel haşlanır. Başka bir tavada tereyağı eritilir, içine adaçayı yaprakları, sarımsak, tuz, ceviz ve karabiber eklenir. Haşlanan gnocchi’ler de tavadaki sos ile buluşturularak hafif renk alana dek çevrilir. Dilerseniz yoğurtla, dilerseniz domatesli sosla sıcak sıcak servis edilir.
3- Limonlu Adaçaylı Kurabiye
Gerekli Malzemeler:
- 1 su bardağı tereyağı
- Yarım su bardağı toz şeker
- 1 tatlı kaşığı rendelenmiş limon kabuğu
- 1 çay kaşığı vanilya
- 3 yemek kaşığı limon suyu
- 2 su bardağı un
- 1 yemek kaşığı ince kıyılmış kuru adaçayı
- Tuz
Yapılışı:
Tereyağı ve şeker mikserle çırpılıp krema haline getirildikten sonra içine limon kabuğu rendesi, vanilya ve limon suyu eklenerek çırpmaya devam edilir. Adaçayı ve tuz ilave edildikten sonra üzeri streç filmle kaplanarak buzdolabına kaldırılır ve yarım saat kadar dinlendirilir.
Hamur dinlendikten sonra tezgah unlanır ve hamurdan 2 santim kalınlığında yuvarlaklar kesilir. Yağlanan veya yağlı kağıt serilen fırın tepsisinde, önceden ısıtılmış 175 derece fırında 10 dakika pişirilir.
4- Fırında Adaçaylı Kabak
Gerekli Malzemeler:
- 1 büyük boy kabak
- 1 soğan
- 2 çorba kaşığı zeytinyağı
- 1 çorba kaşığı tereyağı
- 1 dal kekik
- 1 demet adaçayı
- 1 diş sarımsak
- 1 tutam kırmızı toz biber
- Yarım limon
- 100 gram mayalı ekmek kırıntısı
- 200 ml süt
- 50 ml krema
- 2 yumurta
- 50 gram parmesan rendesi
Yapılışı:
Zeytinyağı ısıtıldıktan sonra tuz, biber ve kekik yaprakları kızartılır. Daha sonra alüminyum folyoyla örtülmüş kabak, önceden ısıtılmış 200 derece fırında 30 dakika kadar pişirilir. 1 kaşık zeytinyağı ve tereyağı eriyene dek ısıtılır ve içine adaçayı yaprakları atıp birkaç dakika pişirilir. Daha sonra limon, soğan ve sarımsak eklenir, yaklaşık 10 dakika daha pişirildikten sonra içine ekmek kırıntıları konur ve karıştırılır.
Ayrı bir kapta süt, yumurta ve krema çırpıldıktan sonra üzerine peynir eklenir. Elde edilen bu sütlü karışım, pişen kabağın üzerine dökülür. Fırının derecesi 170’e düşürülür ve 15 dakika daha fırınlanır. Demlendikten sonra servis edilir.
5- Tavuklu Adaçaylı Fettuccine
Fettuccine klasikleşmiş bir İtalyan makarnasıdır. Özellikle Roma mutfağında oldukça popüler olan fettuccine, düz ve kalın bir spagettiye benzer. Marketlerde kolaylıkla bulunabilir.
Gerekli Malzemeler:
- 10 yaprak adaçayı
- 400 gram tavuk göğsü
- 250 ml tavuk suyu
- 80 gram parmesan rendesi
- 1 paket fettuccine makarna
- 1 çorba kaşığı zeytinyağı
- Tuz, karabiber
Yapılışı:
Makarnalar derin bir tencerede tuzlu suda haşlanır ve süzülür. Adaçayı yaprakları ince ince kesilir. Kızdırılmış tavaya zeytinyağı eklenir ve tavuk etlerinin her iki tarafı kızarana kadar pişirilir. Tavukların üzerine adaçaylarının bir kısmı ilave edilerek bir süre daha pişirilir. Ocaktan alınan tavuklar istenilen şekillerde dilimlenir.
