Osmanlı İmparatorluğu döneminde oldukça popüler bir içecek olan salep, padişahın kuvvet macununa da katılırdı. Orta Doğu’ya özgü salepin Avrupa’da yaygınlaşması ise kahve ve çayın yükselişinden çok daha önceye dayanır. Salep, İngiltere ve Almanya’da kahve içilen kafelerin alternatif içeceği olmuştur. İngiltere de “saloop” adı ile de bilinen içecek, 17. ve 18. yüzyıllarda salep tozunun su eklenerek koyu bir kıvam verilmesi ve portakal çiçeği ya da gül suyu ile tatlandırılması ile hazırlanırdı. İngiltere’nin salep dükkanlarında kahveden çok önce salep, tereyağlı ekmekle birlikte tüketiliyordu. Bu yüzyıllarda İngiltere’de yetişen orkide kökleri Türklerin kullandığı Anadolu orkidesi yerine kullanılmıştır.
Salep, günümüzde su yerine sıcak süt ile hazırlanır, soğuk kış günlerinin nev-i şahsına münhasır güzel kokulu bir içeceğidir. Eski dönemlerde yasaklanan şarap ve kımız gibi içeceklerin yerine Türk toplumu yazın şıra, kışın boza ve salep tüketmeyi seçmiştir. Kışın sokaklarda güğüm güğüm salep satılmakta, büyük porselen fincanlarda içilmekteydi.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde padişahın kuvvet macununa bin bir baharatın yanında, bünyeye birçok faydası dokunan salep de katılırdı. Salep hazmı kolaylaştırıp mideyi rahatlatan, kış günlerinde vücudu ısıtan ve direnç veren oldukça şifalı bir içecektir. Aynı zamanda salep içeceğinin hammaddesi antik tıp kitaplarında da yer alır. İbn-i Sina tarafından tarif edilen “Filozoflar Macunu”nun içeriğinde salebin önemli bir yeri vardır. Salep meşhur Maraş dondurmasının da önemli bir bileşenidir. Bu sebeptendir ki Kahramanmaraş’ın bu ünlü dondurması içinde “padişah macunu var!” diyerek satılırdı. Dondurmanın yapılışında keçi sütü, salep ve şeker kullanılırdı. Salep, Maraş dondurmasına o meşhur katılığını, esnekliğini ve lezzetini veren yegane maddedir.
Antik Roma döneminde de bilinen ve tüketilen salep içeceği, Anadolu orkidesinin toprak altındaki yumrularından elde edilir. Bu yumrular temizlendikten sonra süt veya ayran içerisinde kaynatılarak enzimatik aktiviteleri durdurulur, daha sonra ise açık havada kurutulur. Kurumuş yumrular toz haline getirilince salep tozu elde edilmiş olur. Bu tozdan 1 kilogram elde edebilmek için ortalama 2600 orkideye ihtiyaç vardır. Türkiye’de yılda tahmini toplam 30 milyon civarında orkide yumrusu toplanır. Bu miktar oldukça fazla olup salep elde edilen orkidelerin türünü tehlikeye sokmaktadır. Salep orkidelerinin en yaygın bulunduğu bölgeler Kuzey Anadolu’da Kastamonu, Güney Anadolu’da Muğla, Antalya, Silifke, Güneydoğu’da Maraş, Malatya, Adıyaman, Doğu’da ise Bitlis, Van ve Muş’tur. Kışın masalarımıza gelen lezzeti damaklarımızı tatlandıran, sıcaklığı içimizi ısıtan salep ülkemizin verimli topraklarında yetişen 10 değişik cinse ait 38 farklı türdeki orkide bitkisinden elde edilir. Bu bitkilerin yumrusunun ihracatı yasaklanmış olup sadece işlenmiş toz şeklinde yurtdışına pazarlanabilir.
Dışarıda kar yağarken pencerenin kenarına ilişip üzerinde bol tarçın bulunan sıcacık salebinizi yudumlarken Anadolu’nun mis kokulu, nadide orkide çiçeklerini hatırlayın. Antik Roma’dan Londra sokaklarına, Avrupa’nın tereyağlı ekmeklerinin yanında kahveden ve meşhur İngiliz çayının yaygınlaşmasından çok daha önce tüketilen bu içecekle zamanda yolculuğa çıkın. Maraş dondurmasının sırrına, padişah macununun kudretine artık vakıfsınız…
